Một bài viết của Khổng Loan về bộ sưu tập Dogma và một hợp phần quan trọng của bộ sưu tập này: Những chiếc tem thư. Link tại đây:

TTCT – Các tác phẩm thuộc bộ sưu tập Dogma của nhà sưu tập Dominic Scriven được đưa ra công chúng vào lúc dư chấn của cơn bão Yagi vẫn đang sâu đậm trên Việt Nam và thế giới.

Các tác phẩm thuộc bộ sưu tập Dogma của nhà sưu tập Dominic Scriven được đưa ra công chúng vào lúc dư chấn của cơn bão Yagi vẫn đang sâu đậm trên Việt Nam và thế giới. 

Ông vẫn quyết định tổ chức “Chế tác một thông điệp” tại không gian nghệ thuật của ông ở phường Thảo Điền (TP.HCM), là bởi “thông điệp của triển lãm này chính là thể hiện sự quyết tâm, kiên cường của dân tộc Việt Nam”.

“Tôi nghĩ những con tem không chỉ thể hiện về mỹ thuật mà cả về lịch sử của Việt Nam”

Dominic nói

Lịch sử trên những con tem

Đó là những hiện vật trích từ bộ sưu tập mà Dominic Scriven đã bắt tay gầy dựng từ đầu những năm 1990 – cũng là thời gian ông đến Việt Nam, kinh doanh, rồi nói tiếng Việt thành thạo như người bản xứ. Nhưng đây là lần đầu tiên, Dominic giới thiệu một phần của bộ sưu tập tem thư mà ông đã dành 10 năm qua để thực hiện quá trình tài liệu hóa tại Thụy Sĩ.

Bộ sưu tập lớn về tem bưu chính này gồm hơn 2.000 tờ, ghi lại từ những bản phác thảo gốc tới tem sống (tem được lưu hành nhưng chưa qua sử dụng), tem đã sử dụng và tem in nhầm. “Tôi nghĩ những con tem không chỉ thể hiện về mỹ thuật mà cả về lịch sử của Việt Nam” – Dominic nói.

Tổng thể, bộ sưu tập Dogma bao gồm 52 cuốn catalogue về tem bưu chính, được biên soạn theo các cột mốc lịch sử trong giai đoạn từ 1945 – 1976. Mỗi cuốn chứa khoảng 70 trang với xấp xỉ 150 mẫu tem. Trong lần giới thiệu này, 6 trong số 12 cuốn tem đã mang về Việt Nam được giới thiệu.

Bộ sưu tập có thiết kế tem gốc đầu tiên do Mặt trận Việt Minh ban hành là chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh do họa sĩ Nguyễn Sáng thiết kế. Các con tem được in bằng kỹ thuật in typo từ các khối gỗ, được in tại Bộ Tài chính, đặt tại Chính phủ lâm thời khu vực Bắc Bộ. Sau đó, tem dần được in bằng phương pháp in thạch bản (in đá), một phương pháp in mà trong đó các thiết kế được vẽ lên một viên đá phẳng hoặc một miếng kim loại có bề mặt nhẵn.

Mặt trận Việt Minh khi bắt đầu hoạt động có tổ chức ở nông thôn vào năm 1945 đã phát hành lượng lớn tem bưu chính cho các chính quyền địa phương, chủ yếu bằng cách in chồng lên số giấy còn tồn lại của Đông Dương thời Pháp thuộc. 

Tuy vậy, các tem do Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa phát hành khi đó vẫn chưa được công nhận là có giá trị trong hệ thống bưu chính quốc tế. Các tem này chỉ có giá trị ở miền Bắc và một số vùng miền Nam chưa bị Pháp chiếm đóng.

Đây có thể coi là những con tem chuyên chở tuyên bố chủ quyền độc lập của Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa, vì chỉ các quốc gia có chủ quyền mới có quyền phát hành tem bưu chính. 

Mặc dù sản xuất tem chủ yếu vẫn diễn ra chính trong nước Việt Nam, bộ sưu tập cũng có những bộ tem được in ở nơi khác. Ví dụ như bộ tem được phát hành vào ngày 15-12-1968 để khẳng định tình hữu nghị Cuba – Việt Nam được in tại Nhà in Nhà nước Litho ở Havana, Cuba.

Một cơ hội để tự học lịch sử

Dominic không muốn dùng từ “sở hữu” khi nói về mối quan hệ của mình với các tác phẩm trong bộ sưu tập Dogma mà ông đã sưu tập từ 30 năm nay. Ông thích dùng từ “engage” hơn, như ông giải thích, là quan tâm, tìm hiểu và yêu thích. Nhìn lại hành trình, ông nói mình không “quá chiến lược” dưới góc độ nhà sưu tập, chủ yếu là do sự tình cờ và do sở thích.

Ông bắt đầu sưu tập tranh cổ động khi là sinh viên ở Hà Nội. Những hình ảnh quá quen thuộc với người Việt Nam là điều thú vị trong mắt ông. Ông muốn bộ sưu tập của mình trở thành một “trung tâm học tập” (center of learning) để cho mình cũng như nhiều người khác, cơ hội học tập về một phần quan trọng của lịch sử Việt Nam. Tác phẩm đầu tiên ông mua là bức tranh có cô gái đang thả chim bồ câu bay lên, có ghi dòng chữ Thế giới phải hòa bình.

Sau tranh cổ động, ông sưu tập tem và mua những bộ tem tại các cuộc đấu giá châu Âu. “Tôi không gọi bộ sưu tập là collection, mà gọi là kho lưu trữ (archive). Hiện tôi lưu trữ chủ yếu ở Singapore, Thụy Sĩ, Anh, Mỹ…, mà chưa thể mang về vì không biết để đâu ở Việt Nam, chưa biết có nơi nào để lưu trữ”, ông cho biết.

Dominic luôn muốn kho lưu trữ của mình có sức sống. Dogma Gallery mới chỉ chính thức hoạt động tháng 3-2023, là một không gian phi lợi nhuận, phi thương mại, với hai không gian trò chuyện, kho chứa tác phẩm và không gian trưng bày tác phẩm được sắp xếp như những ô nhỏ. 

Ông hy vọng sẽ giới thiệu được các sáng tác nghệ thuật của Việt Nam được thực hiện trong những thập kỷ đầy biến động từ năm 1945 – 1985. Bộ sưu tập bao gồm hơn 1.000 ví dụ về nghệ thuật tuyên truyền, bao gồm các bức tranh được sáng tác để phục vụ cho phong trào Độc lập và Đoàn kết. 

Đây cũng là bộ sưu tập lớn về tem bưu chính gồm hơn 2.000 tờ, ghi lại từ bản phác thảo gốc tới tem sống, đến tem đã sử dụng và tem in nhầm. Cùng với đó là hàng trăm tác phẩm về quá trình chiến đấu của hơn 30 nghệ sĩ, hơn 400 bức ảnh thuộc những bản in đầu tiên của các nghệ sĩ.

Dáng người cao lớn, âm vực giọng nói mạnh mẽ, mái tóc dài buộc túm đằng sau, Dominic sẽ ngay lập tức gây sự chú ý của những người mới lần đầu gặp. Họ sẽ nhớ ông là ông Tây nói tiếng Việt giỏi đôi khi còn giỏi hơn người Việt (vì không phải người Việt Nam nào cũng có thể trình bày về các vấn đề kinh tế, tài chính, kinh doanh trôi chảy bằng tiếng Việt). Nhà ngoại giao kỳ cựu Tôn Nữ Thị Ninh gọi Dominic Scriven là “ông Tây nước mắm”, Dominic (tên thường gọi là Dom) rất lấy làm thích thú.

Dominic sống và làm việc trong không gian trưng bày một phần bộ sưu tập của mình. Năm nay, Dragon Capital kỷ niệm 30 năm thành lập và hoạt động tại Việt Nam. Văn phòng có những đặc trưng không trộn lẫn của người sáng lập. Đó là những thông điệp mà các tác phẩm được trưng bày trong không gian này gợi nhớ đến. 

Bức vẽ cổ động “Phải hòa bình” treo ngay ở cửa ra vào: trên nền đen nổi bật hai cánh tay với hai bàn tay hướng lên bầu trời, mặt trăng tròn vành vạnh, con chim bồ câu đang bay mải miết, khẩu súng dựng thẳng đứng. Việt Nam đã trải qua những giai đoạn lịch sử khốc liệt để có những những năm tháng hòa bình như hiện nay. 

Bên trong một phòng họp là bức hình phóng to từ một con tem kỷ niệm 25 năm Nam Bộ kháng chiến (1965), với những người lính cả nam và nữ cầm súng đang lao mình về phía trước, sau lưng là chợ Bến Thành.

Dominic đang tìm cách vận hành kho lưu trữ thể hiện một Việt Nam trong thời chiến đau thương và hào hùng, cùng sự ra đời của một Việt Nam hiện đại độc lập và thống nhất. Hỏi ông rằng, tác phẩm quan trọng nhất trong bộ sưu tập dưới góc nhìn của ông là gì, ông trả lời: “Không thể tìm được. Vì giống như hỏi cha mẹ rằng trong số những đứa con của họ, họ yêu ai nhất?”.

Comments